DLA PACJENTÓW
PSYCHIATRA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży, a także ich leczenie, to szerokie zagadnienie, obejmujące podobną ilość materiału dotyczącego wiedzy medycznej i psychologicznej jak ta dotycząca zaburzeń u dorosłych, dodatkowo uzupełniana informacjami z zakresu pediatrii, pedagogiki i neurologii dziecięcej.

W tym krótkim artykule postaram się przybliżyć zarys tego tematu, bez szczegółowych klasyfikacji.

Na początku warto nadmienić, że znaczna większość zaburzeń psychicznych występująca u dorosłych, czyli na przykład: depresja, lęk, zaburzenia adaptacyjne, ostra reakcja na stres, schizofrenia, mogą występować także u młodzieży. Jednocześnie o ile klasyfikacja tych zaburzeń jest podobna, o tyle niektóre objawy w porównaniu do tych występujących u dorosłych mogą się znacznie różnić. Przykładem mogą być zaburzenia depresyjne, które u nastolatka mogą się objawiać albo obniżeniem nastroju, smutkiem, mniejszą energią lub lękiem, albo też równie często, wzmożoną drażliwością, wzrostem buntu wobec rodziców, nauczycieli i autorytetów, lub oporem przed chodzeniem do szkoły.

Do tego trzeba doliczyć opisane w międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD – 10 „zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym", będące charakterystyczne dla wieku rozwojowego, do których zaliczamy między innymi: ADHD, moczenie nocne, reaktywne zaburzenia przywiązania w dzieciństwie bardziej znane, jako zaburzenia więzi, czy wreszcie zaburzenia zachowania.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu, jak również upośledzenie umysłowe, dotyczą osób w każdym wieku, jednak najczęściej diagnozuje się je w dzieciństwie, lub wczesnej młodości.

Patrząc z praktycznego punktu widzenia nastolatek rzadko z własnej inicjatywy zwraca się o pomoc do psychiatry lub psychoterapeuty. Zwykle przychodzi z rodzicem czy opiekunem, którego przekonało do takiej wizyt jakieś wydarzenie, lub zmiana w zachowaniu ich dziecka czy podopiecznego. Często jest to odmowa chodzenia do szkoły, pogorszenie zachowania, agresja, używanie substancji psychoaktywnych takich jak tak zwane dopalacze, marihuana czy alkohol w dużych ilościach, trudności szkolne, nie radzenie sobie w relacjach z rówieśnikami, myśli samobójcze i w skrajnych przypadkach, próby samobójcze.

W moim doświadczeniu w pracy w szpitalu psychiatrycznym, na oddziale młodzieżowym, najczęściej spotykam się z:

	zaburzeniami adaptacyjnymi, których przyczyny potrafią być bardzo różne. Zaczynając od bardzo trudnej sytuacji rodzinnej, powstałej na skutek nadużywania alkoholu, przemocy, niepełnej rodziny lub trudności adaptacyjnych dziecka z placówki opiekuńczej, poprzez trudności w szkole lub z rówieśnikami, którzy często reagują odrzuceniem lub napiętnowaniem osób w jakiś sposób innych odstających od ogólnie przyjętych norm, kończąc na traumatycznych przeżyciach takich jak utrata bliskiej osoby, lub bycie ofiarą przemocy fizycznej, czy nadużycia.
	zaburzeniami depresyjnymi i depresyjno-lękowymi, czasem z objawami somatycznymi. Przyczyny są podobne do wymienionych powyżej i łączą się ze szkołą, bądź relacją z rówieśnikami, obejmują jednak także trudności młodego człowieka w radzeniu sobie z codziennym życiem, wynikające z konstrukcji jego osobowości (zbyt duża wrażliwość, skłonność do wycofywania się lub lęku), czy też, przede wszystkim, sytuacji rodzinnej. Pisząc o sytuacji rodzinnej nie mam na myśli rodziny patologicznej. Takie problemy mogą pojawić się w zupełnie normalnej rodzinie czy to z powodu trudności w komunikacji pomiędzy rodzicami a dzieckiem, lub pomiędzy parą małżeńską przerzucającą nieświadomie cześć swoich problemów na dziecko, czy też przekazu pokoleniowego poprzez nieświadome powielanie wzorów ze swojego domu rodzinnego w stosunku do swoich dzieci.
	zespołem uzależniania, lub używania szkodliwych substancji psychoaktywnych, takich jak marihuana, amfetamina, alkohol, acodin, heroina, czy co najczęstsze tzw. dopalacze. Mam wrażenie, zwłaszcza w ostatnich latach, znacznego nasilenia skali tego problemu, zdarzało się czasem, że połowa moich pacjentów na oddziale młodzieżowym była uzależniona od jakiejś substancji psychoaktywnej. W takim przypadku pomoc musi obejmować terapię uzależnień często w stacjonarnym ośrodku leczenia uzależniań.
	zaburzeniami schizotypowymi, lub psychotycznymi w przebiegu schizofrenii, lub manii psychotycznej. W przypadku zaburzeń schizotypowych często objęte są nimi osoby mające trudności w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej. Poza bezpośrednią pracą z pacjentem ważne są oddziaływania szkolne, i praca nad funkcjonowaniem takiego dziecka w grupie. W przypadku psychoz często niestety są to epizody o ostrym przebiegu, koniecznie wymagające hospitalizacji, na szczęście są one na tle pozostałych grup zaburzeń stosunkowo rzadkie.

W grupie zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym najczęściej spotykam się z:

	zaburzeniami zachowania w skład, których wchodzą takie rozpoznania jak zaburzenia opozycyjno-buntownicze, zaburzenia zachowania z prawidłowym lub nie prawidłowym procesem socjalizacji i zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego. Różni je między innymi skala występowania zachowań łamiących normy lub prawo, a także miejsce ich występowania (tylko szkoła, tylko dom, i dom i środowisko poza domem etc.). Poza terapią i pracą lekarską bezwzględnie konieczne jest zawiadomienie sądu rodzinnego, uzyskanie pomocy kuratora, lub w pewnych przypadkach umieszczenie w ośrodku wychowawczym.
	ADHD, czyli zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Zwykle jest diagnozowane już u młodszych dzieci, może się wiązać z trudnościami szkolnymi, czasem większą skłonnością do agresji. Zaniedbane może prowadzić do zaburzeń zachowania. Pomoc dzieciom cierpiącym na ADHD obejmuje konkretne oddziaływania behawioralne i interwencje szkolne, psychoedukację dziecka, ale też, a może zwłaszcza, edukację rodziców uczącą jak postępować z dzieckiem z zespołem ADHD. Czasem konieczne jest wsparcie farmakologiczne.
	Spektrum Autyzmu, Pacjenci ze spektrum autyzmu, jak równie cierpiący na upośledzenie umysłowe to szeroki temat zasługujący na odrębny artykuł. Trzeba nadmienić, że w spektrum autyzmu zdarzają się osoby bardzo inteligentne i uzdolnione w pewnych dziedzinach jak to ma miejsce u niektórzy pacjentów z zespołem Aspergera, jak i pacjenci ze współistniejącym upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym, i z problemem agresji lub autoagresji. Każda z tych grup wymaga bardzo rożnych oddziaływań terapeutycznych, lekarskich i wychowawczych, a także indywidualnego podejścia.

Na koniec dwa słowa o terapii w przypadku zaburzeń u dzieci i młodzieży. Z punktu widzenia psychoterapeuty wbrew pozorom odpowiedź, przynajmniej dla mnie, jest dość prosta. Zdecydowanie najlepszą metodą pomocy jest terapia rodzinna, czyli praca z całym systemem rodzinnym. Dziecko, lub nastolatek jest niezwykle silnie związany z rodziną, to, że pokazuje coś przeciwnego na przykład buntując się przeciw zasadom tej rodziny tylko to podkreśla. Często rozwiązując konflikt w rodzinnie bezpośrednio niedotyczący dziecka, czy to w relacji rodziców, czy mający inne źródło, można uzyskać polepszenie lub wręcz ustąpienie objawów u dziecka. Mogę tylko dodać, że terapia rodzinna, o ile jest możliwa, powinna być pierwszym i najważniejszym wyborem.

Kolejnym ważnym punktem jest psychoedukacja dziecka i rodziców, czasem proste techniki behawioralne, czyli odpowiedni sposób zachowania potrafią wiele pomóc, na przykład w pracy z dziećmi cierpiącymi na ADHD lub autystami. Wreszcie bardzo istotne jest włączenie w pracę terapeutyczną dodatkowych instytucji, bardzo często jest to szkoła, czasem ośrodki leczenia uzależnień, lub kurator. W pewnych sytuacjach przydatne są także leki psychiatryczne i konsultacja psychiatry dzieci i młodzieży.

psychiatra Bartłomiej Janas

Świadoma Terapia Łódź