REAKCJA NA STRES
REAKCJA NA STRES
Stres towarzyszy każdemu z nas na co dzień. O tym czy przejściowe trudności w życiu staną się dla nas problemem decyduje to jak radzimy sobie ze stresem i jaka jest jego intensywność. Opierając się na aktualnie obowiązującej klasyfikacji chorób ICD – 10 reakcje na stres można podzielić na:
Reakcja adaptacyjna.
„Są to stany napięcia, niepokoju, przygnębienia i zaburzeń emocjonalnych, które powstają w okresie adaptacji do dużych zmian życiowych lub do stresującego wydarzenia życiowego i zazwyczaj utrudniają społeczne przystosowanie i efektywne działanie (…). Objawy mogą być różnorodne i obejmują: nastrój depresyjny, lęk, zamartwianie się (lub mieszaninę tych objawów), poczucie niezdolności do radzenia sobie i planowania przyszłości lub dalsze pozostawanie w obecnej sytuacji oraz ograniczenie zdolności do wykonywania codziennych czynności (…)”.
Bardzo wiele wydarzeń może wywołać reakcje adaptacyjną. Do najczęstszych należą rozstanie się lub utrata bliskiej osoby, gwałtowne zmiany w życiu takie jak utrata pracy, zmiana miejsca zamieszkania, emigracja, rozpoczęcie pracy lub szkoły czy nowe role w życiu jak małżeństwo lub macierzyństwo.
Jak odróżnić reakcję adaptacyjną od zwykłej reakcji na pojawiające się trudne sytuacje w życiu? Ważne jest kryterium czasu. Trudno jest z góry określić granice czasowe w jakich człowiek powinien dojść do równowagi. Jeśli rozpamiętuje on trudne wydarzenie dłużej niż określają to nie pisane społeczne normy, to powinien zastanowić się nad zwróceniem się o pomoc do specjalisty. Kolejnym kryterium jest jak silne i trudne dla danej osoby, było wydarzenie. Konieczne jest indywidualne podejście. Dla jednej osoby utrata pracy, którą wykonywała całe życie będzie traumą, dla innej jednym z wielu doświadczeń w życiu.
Jako wsparcie dla osoby w reakcji adaptacyjnej zwykle wystarczająca jest psychoterapia, czasem łączona z łagodnymi lekami przeciw depresyjnymi lub przeciw lękowymi.
Reakcje adaptacyjne nieco inaczej manifestują się u młodzieży niż u ludzi dorosłych – o tym więcej przeczytasz w artykule pod tytułem: „Zaburzenia u młodzieży”
Ostra reakcja na stres.
To na szczęście znacznie rzadziej występująca reakcja niż reakcja adaptacyjna. Pojawia się ona jako odpowiedź na skrajnie stresujące wydarzenie, które znacznie przekracza zdolności przystosowawcze człowieka. Przykładem takich sytuacji mogą być tak dramatyczne wydarzenia jak wojny, rozboje, napady, katastrofy lotnicze, ciężkie wypadki samochodowe, czy poważne naruszenie nietykalności fizycznej człowieka, lub jego bliskich.
Do najczęstszych objawów zalicza się:
zawężenie uwagi
zaburzenia orientacji
niezdolność rozumienia bodźców (poszkodowany nie rozumie, co się do niego mówi)
wyłączenie się z sytuacji traumatyzującej
rozpacz i gniew
niepokój i nastrój depresyjny
stupor (zastygnięcie w bezruchu)
pobudzenie emocjonalne i psychoruchowe
nadmierną aktywność (często ucieczka lub agresja)
objawy lęku panicznego np. kołatanie serca, pocenie się, zaczerwienienie, szybkie tętno, uczucie duszności
Objawy te zwykle ustępują w przeciągu kilku dni po wydarzeniu, czasem są objęte częściową lub całkowitą niepamięcią.
Warto wiedzieć że osobom, które znalazły się w takiej trudnej sytuacji należy niezwłocznie udzielić pomocy psychologicznej i to tak jak najszybciej, czyli od razu gdy tylko poszkodowany będzie bezpieczny i w stabilnym stanie fizycznym. W takich sytuacjach nie prowadzi się klasycznej psychoterapii tylko interwencję kryzysową – polegającą na wysłuchaniu pacjenta, zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa i redukcji lęku. Przydatne są również silne leki uspokajające i nasenne na przykład z grupy benzodiazepin, które są stosowane przez krótki czas.
W niektórych sytuacjach zaniedbanie pomocy i wsparcia psychologicznego osobie która była w ostrej reakcji na stres może prowadzić do zaburzenia stresowego pourazowego.
Zaburzenie stresowe pourazowe.
Często określane jako PTSD (Posttraumatic Stress Disorder). Jest następstwem ostrej reakcji na stres, ale występuje zwykle po jakimś czasie od ustania traumatycznego bodźca. Najczęstszy scenariusz jest taki, że po ustąpieniu objawów ostrej reakcji na stres przez jakiś czas (od kilku tygodni do kilku miesięcy) osoba funkcjonuje zupełnie normalnie, dopiero po tym czasie ujawnia się zaburzenie stresowe pourazowe. Objawy mogą być bardzo podobne do epizodu depresyjnego (smutek, lęk, brak energii, zaburzenia snu, myśli samobójcze) z kilkoma istotnymi różnicami:
występuje uporczywe przypominanie sobie i rozmyślanie nad traumatycznym wydarzeniem (pomimo że może być pokryte częściowa niepamięcią)
pojawiają się koszmary senne z fragmentami wydarzenia które wywołało stres
osoba w jakiś sposób unika miejsc, osób lub sytuacji które były związane z tym wydarzeniem
czasami można zaobserwować nadmierną czujność, jak również wybuchy gniewu czy drażliwość i niepokój których nie było wcześniej
Czas trwania powyższych objawów to minimum miesiąc, a pojawić się mogą nawet do 6 miesięcy po wystąpieniu traumatycznego wydarzenia. Podobnie jak przy reakcji adaptacyjnej psychoterapia (zwykle długoterminowa) daje dobre rezultaty i jest podstawowym sposobem pomocy. W początkowym okresie jej trwania może przebiegać przy wsparciu leków farmakologicznych, które pomagają zlikwidować objawami depresyjne i dają więcej energii.
Z mojego doświadczenia wynika że większość pacjentów z zaburzeniem stresowym pourazowym, przy udzielonej im odpowiedniej, długofalowej pomocy, jest w stanie poradzić sobie z objawami i zwykle objawy te nie powracają w przeciwieństwie do epizodu depresyjnego.
Bartłomiej Janas
Stres towarzyszy każdemu z nas na co dzień. O tym czy przejściowe trudności w życiu staną się dla nas problemem decyduje to jak radzimy sobie ze stresem i jaka jest jego intensywność. Opierając się na aktualnie obowiązującej klasyfikacji chorób ICD – 10 reakcje na stres można podzielić na:
Reakcja adaptacyjna.
„Są to stany napięcia, niepokoju, przygnębienia i zaburzeń emocjonalnych, które powstają w okresie adaptacji do dużych zmian życiowych lub do stresującego wydarzenia życiowego i zazwyczaj utrudniają społeczne przystosowanie i efektywne działanie (…). Objawy mogą być różnorodne i obejmują: nastrój depresyjny, lęk, zamartwianie się (lub mieszaninę tych objawów), poczucie niezdolności do radzenia sobie i planowania przyszłości lub dalsze pozostawanie w obecnej sytuacji oraz ograniczenie zdolności do wykonywania codziennych czynności (…)”.
Bardzo wiele wydarzeń może wywołać reakcje adaptacyjną. Do najczęstszych należą rozstanie się lub utrata bliskiej osoby, gwałtowne zmiany w życiu takie jak utrata pracy, zmiana miejsca zamieszkania, emigracja, rozpoczęcie pracy lub szkoły czy nowe role w życiu jak małżeństwo lub macierzyństwo.
Jak odróżnić reakcję adaptacyjną od zwykłej reakcji na pojawiające się trudne sytuacje w życiu? Ważne jest kryterium czasu. Trudno jest z góry określić granice czasowe w jakich człowiek powinien dojść do równowagi. Jeśli rozpamiętuje on trudne wydarzenie dłużej niż określają to nie pisane społeczne normy, to powinien zastanowić się nad zwróceniem się o pomoc do specjalisty. Kolejnym kryterium jest jak silne i trudne dla danej osoby, było wydarzenie. Konieczne jest indywidualne podejście. Dla jednej osoby utrata pracy, którą wykonywała całe życie będzie traumą, dla innej jednym z wielu doświadczeń w życiu.
Jako wsparcie dla osoby w reakcji adaptacyjnej zwykle wystarczająca jest psychoterapia, czasem łączona z łagodnymi lekami przeciw depresyjnymi lub przeciw lękowymi.
Reakcje adaptacyjne nieco inaczej manifestują się u młodzieży niż u ludzi dorosłych – o tym więcej przeczytasz w artykule pod tytułem: „Zaburzenia u młodzieży”
Ostra reakcja na stres.
To na szczęście znacznie rzadziej występująca reakcja niż reakcja adaptacyjna. Pojawia się ona jako odpowiedź na skrajnie stresujące wydarzenie, które znacznie przekracza zdolności przystosowawcze człowieka. Przykładem takich sytuacji mogą być tak dramatyczne wydarzenia jak wojny, rozboje, napady, katastrofy lotnicze, ciężkie wypadki samochodowe, czy poważne naruszenie nietykalności fizycznej człowieka, lub jego bliskich.
Do najczęstszych objawów zalicza się:
zawężenie uwagi
zaburzenia orientacji
niezdolność rozumienia bodźców (poszkodowany nie rozumie, co się do niego mówi)
wyłączenie się z sytuacji traumatyzującej
rozpacz i gniew
niepokój i nastrój depresyjny
stupor (zastygnięcie w bezruchu)
pobudzenie emocjonalne i psychoruchowe
nadmierną aktywność (często ucieczka lub agresja)
objawy lęku panicznego np. kołatanie serca, pocenie się, zaczerwienienie, szybkie tętno, uczucie duszności
Objawy te zwykle ustępują w przeciągu kilku dni po wydarzeniu, czasem są objęte częściową lub całkowitą niepamięcią.
Warto wiedzieć że osobom, które znalazły się w takiej trudnej sytuacji należy niezwłocznie udzielić pomocy psychologicznej i to tak jak najszybciej, czyli od razu gdy tylko poszkodowany będzie bezpieczny i w stabilnym stanie fizycznym. W takich sytuacjach nie prowadzi się klasycznej psychoterapii tylko interwencję kryzysową – polegającą na wysłuchaniu pacjenta, zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa i redukcji lęku. Przydatne są również silne leki uspokajające i nasenne na przykład z grupy benzodiazepin, które są stosowane przez krótki czas.
W niektórych sytuacjach zaniedbanie pomocy i wsparcia psychologicznego osobie która była w ostrej reakcji na stres może prowadzić do zaburzenia stresowego pourazowego.
Zaburzenie stresowe pourazowe.
Często określane jako PTSD (Posttraumatic Stress Disorder). Jest następstwem ostrej reakcji na stres, ale występuje zwykle po jakimś czasie od ustania traumatycznego bodźca. Najczęstszy scenariusz jest taki, że po ustąpieniu objawów ostrej reakcji na stres przez jakiś czas (od kilku tygodni do kilku miesięcy) osoba funkcjonuje zupełnie normalnie, dopiero po tym czasie ujawnia się zaburzenie stresowe pourazowe. Objawy mogą być bardzo podobne do epizodu depresyjnego (smutek, lęk, brak energii, zaburzenia snu, myśli samobójcze) z kilkoma istotnymi różnicami:
występuje uporczywe przypominanie sobie i rozmyślanie nad traumatycznym wydarzeniem (pomimo że może być pokryte częściowa niepamięcią)
pojawiają się koszmary senne z fragmentami wydarzenia które wywołało stres
osoba w jakiś sposób unika miejsc, osób lub sytuacji które były związane z tym wydarzeniem
czasami można zaobserwować nadmierną czujność, jak również wybuchy gniewu czy drażliwość i niepokój których nie było wcześniej
Czas trwania powyższych objawów to minimum miesiąc, a pojawić się mogą nawet do 6 miesięcy po wystąpieniu traumatycznego wydarzenia. Podobnie jak przy reakcji adaptacyjnej psychoterapia (zwykle długoterminowa) daje dobre rezultaty i jest podstawowym sposobem pomocy. W początkowym okresie jej trwania może przebiegać przy wsparciu leków farmakologicznych, które pomagają zlikwidować objawami depresyjne i dają więcej energii.
Z mojego doświadczenia wynika że większość pacjentów z zaburzeniem stresowym pourazowym, przy udzielonej im odpowiedniej, długofalowej pomocy, jest w stanie poradzić sobie z objawami i zwykle objawy te nie powracają w przeciwieństwie do epizodu depresyjnego.
Bartłomiej Janas